Co to jest utwór ?


Dlaczego takie pytanie ?

Ostatnio w pracy kancelarii pojawił się problem czy przedmiot ochrony jest rzeczywiście utworem w rozumieniu przepisów o prawie autorskim i prawach pokrewnych. W związku z tym pojawiła się potrzeba zastanowienia nad kwestią co determinuje utwór w prawie. Kwestia wydaje się trywialna, ale ma ona istotne znaczenie dla postępowania pełnomocnika oraz jego klienta w sprawie zarówno karnej jak i cywilnej. Sprawa ta nabiera szczególnego znaczenia właśnie dziś w Międzynarodowym Dniu Książki i Praw Autorskich bowiem chcąc coś chronić trzeba najpierw ustalić i zdefiniować przedmiot ochrony.


Przesłanki z ustawy.

Przedmiotem ochrony ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Definicja wskazuje na kilka elementów które powinien posiadać utwór. Są to działalność twórcza o indywidualnym charakterze, ustalenie utworu. Przesłanki te zostały opisane poniżej.

Przesłanka działalności twórczej w swej istocie polega na tym, że ochronie polega efekt działania twórcy jako człowieka. Wyłącza to ochronę samego procesu twórczego oraz ochronę tworów wytworzonych przez maszyny[1]. Co więcej taki efekt działalności musi być uzupełniony o przejaw indywidualnego charakteru. Ten przejaw często jest nazywany piętnem twórcy. Chodzi o umieszczenie w takie techniczne elementy utworu które odróżniają go o innych przedmiotów ochrony prawnej. Co istotne niekoniecznie sama treść musi być nowa. Często bowiem ułożenie dobór czy tez sposób (metoda) wykonania elementów utworu pokazuje pewne indywidualne cechy jego twórcy [1].

Ostatnim ważnym elementem jest ustalenie utworu. Pojęcie to jest szersze od pojęcia utrwalenie i nie należny tych pojęć ze sobą mylić. Ustalenie utworu następuje bowiem z chwilą przybrania postaci nietrwałej. Najbardziej syntetycznie ujął to Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 kwietnia 1973 roku o sygnaturze I CR 91/73. Czytamy tam bowiem że utwór artystyczny staje się przedmiotem prawa autorskiego już wtedy, kiedy następuje jego ustalenie, tj. gdy przybierze jakąkolwiek postać chociażby nietrwałą, jednakże na tyle stabilną, żeby cechy i treść utworu wywierały efekt artystyczny” Istotą utrwalenie jest możliwość zapoznania się z utworem przez dowolnego człowieka. W związku z tym będzie nim nawet rysunek na tablicy wykonany kredą [1,2]

Indywidualność

W związku z powyższym chcąc ustalić czy dany przedmiot jest utworem trzeba zbadać istnienie wszystkich powyższych cech. Dopiero łącznie wystąpienie wszystkich powyższych przesłanek prowadzi do stwierdzenia że dany przedmiot podlega ochronie prawnej. W mojej ocenie najbardziej kontrowersyjnym i trudnym do zbadania jest element indywidualnego charakteru utworu. Powstaje w związku z tym pytanie jak badać właśnie to ostatnie.

Odpowiadając na to pytanie wielu przedstawicieli polskiej doktryny prawa przyjmuje jako miarę indywidualności tzw koncepcję statystycznej jednorazowości M. Kummera, opartej o badanie, czy wcześniej takie dzieło powstało i czy jest statystycznie prawdopodobne, by inna osoba mogła takie dzieło stworzyć w przyszłości. Analizuje się wtedy odpowiedz na pytanie czy  czy takie samo lub bardzo podobne dzieło powstało już wcześniej oraz czy jest statystycznie prawdopodobne sporządzenie w przyszłości takiego samego dzieła przez inną osobę. Odpowiedź przecząca uzasadnia tezę o istnieniu cechy indywidualności dzieła [1, 3]. Jednak i ta teorii a nie jest w polskiej nauce prawa akceptowana bez zastrzeżeń. Dał temu wyraz prof. Ryszard Markiewicz w czasie spotkanie autorskiego w listopadzie 2018 roku.


Podsumowanie.

Tym samym widać, że odpowiedz na pytanie co jest a co nie utworem jest w każdym przypadku trudna i wymaga pogłębionej analizy. W mojej ocenie na pewno nie jest to kwestia subiektywna będąca oceną twórcy. Uważam jednak, ze nie da się nigdy tak do końca unikną problemów z ustaleniem co jest utworem, a co nie. Właśnie dlatego przypominanie tych przesłanek jest zawsze potrzebne.


Bibliografia.

[1] Komentarz do art 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych K. Grzybczyk [w:] Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych Komentarz Piotr Ślęzak (red.)

[2] Wyrok Sądu Najwyższego Izba Cywilna z dnia 25-04-1973 o sygnaturze I CR 91/73

[3] Relacja z spotkania autorskiego z Prof. Ryszardem Markiewiczem z dnia 20 listopada 2018 roku dostępna pod adresem https://www.prawo.pl/prawo/prawo-autorskie-w-pogoni-za-rzeczywistoscia-opinia-prof,331629.html (dostęp w dniu 23.04.2019)

1 thought on “Co to jest utwór ?”

Comments are closed.